Het Rugzakje

De Voucherregeling Beleef en Bewonder! 2019 heeft dit jaar het geolocator onderzoek naar de Kleine Karekiet en de Bosrietzanger ondersteund. Hieronder lees je het verhaal van Huib de Rooij, van Vogelringstation de Haar.

De kleine karekiet en bosrietzanger zijn nu algemene broedvogels in Nederland. Als we straks weten waar de overwinteringsgebieden van onze karekieten zijn en hoe de trekroutes lopen dan kunnen we die informatie gebruiken om bottlenecks op te sporen mochten deze soorten in de toekomst achteruit gaan. Ook biedt het nu vastleggen van deze gegevens de mogelijkheid om het onderzoek na bijvoorbeeld tien jaar te herhalen om te kijken of er veranderingen optreden. Bijvoorbeeld door de klimaatverandering.

Het verhaal van Huib de Rooij van VRS de Haar

In de vroege ochtend vlak voor zonsopkomst worden de netten opgezet. Het is vervolgens de bedoeling dat de vogels in het net vliegen.

Mistnet

Daarna worden ze uit het net gehaald, krijgen een ring, worden gemeten, gewogen en vliegen weer weg. Iedere ring heeft een unieke code, zoals iedere auto een unieke kentekenplaat heeft.
Alle gegevens gaan in een database, waarin inmiddels miljoenen vogels geregistreerd staan.

Het is mei, als ik, als medewerker van het vogel ring station De Haar, samen met een ringer langs de netten loop.

Met verbazing zie ik een kleine karekiet met een rugzakje in het mistnet zitten.
Hoe is het mogelijk om na een jaar terug te keren op zelfde locatie, na een reis naar en van de Sahara (totaal plm. 7000 kilometer)

Even laat ik mijn gedachten gaan. Een vogeltje van tussen de 10 en 15 gram, die een afstand van 3000 à 4000 kilometer vanuit ons gebied vliegt en uiteindelijk weer terugkomt op dezelfde plek.

In de periode tussen vertrek en aankomst zijn er onderweg huizen gebouwd, wegen aangelegd, en is de natuur veranderd. Ik vind het een wonder of is er sprake van intelligentie

Maar waar is deze kleine karekiet geweest? Welke route heeft hij gevolgd?

Ringen

Het ringen in Nederland gebeurd al sinds 1911. Men vroeg zich af waar de vogels in het najaar bleven en of de koolmees in de zomer dezelfde was als de koolmees in de winter. Door een ring is de vogel herkenbaar geworden en kan bij weerzien gemeld worden. Maar een (terug)melding volgt pas als de ring van de vogel ergens afgelezen kan worden. Meestal kan dit pas, als de vogel weer wordt (terug)gevangen. De kleinste ring heeft maar een doorsnede van 2 mm en kan zelfs met een verrekijker op afstand niet afgelezen worden. Op basis van de ring kon een scholekster gezien in Leidsche Rijn terug gemeld worden. De scholekster kreeg 31 jaar geleden in Zeeland zijn ring.

Diverse vogelringen

Ring 2 mm Vuurgoudhaantje

Ring 26 mm Knobbelzwaan

Kleurringen

Om vogels in het veld ( met verrekijker of scoop) goed af te kunnen lezen krijgen enkele soorten, naast de gebruikelijke unieke ring, een extra ring. Een kleurring met duidelijke kenmerken (kleuren en/of letters en/of cijfers). Dit levert veel meer informatie (terugmeldingen) op over de vogels. Sommige vogelaars maken er zelfs een hobby van om kleurringen in het veld af te lezen en staan soms uren te turen op een weiland vol vogels.

Kleurring – Roek

Kleurring – Torenvalk

Geolocator (rugzakje)

De volgende stap is om een vogel ook te voorzien van een geolocator, ook wel rugzakje genoemd. Maar in tegenstelling tot de kosten van een ring ( plm. 15 eurocent, kost een geolocator plm. 140,- euro.) De geolocator weegt ongeveer 0,7 gram, wat minder is dan 5% van het lichaamsgewicht van een kleine karekiet. Een lichtcensor is bevestigd op een ‘antenne’ om te voorkomen dat deze afgedekt wordt door de veren van de vogel. De geolocator wordt bevestigd d.m.v. een tuigje en wordt als een soort “rugzakje” op de rug van de vogel meegedragen en vormt geen belemmering voor het vliegen en de rui.

Geolocator – rugzakje

De geolocator bestaat uit een lichtgevoelige censor, een klok, een geheugenchip en een batterij. De lichtintensiteit wordt door de geolocator gemeten, en wordt samen met het exacte tijdstip van de meting opgeslagen.

Zwartkop terug met rugzakje

Op basis van zonsopgang en zonsondergang is de daglengte te bepalen, en daarmee de breedtegraad. Het moment dat het middag en middernacht is, verraadt de lengtegraad. En zo is de locatie, op 50 tot 200 kilometer nauwkeurig, te bepalen.